Là giải thưởng nghệ thuật thường niên do báo Thể thao và Văn hóa (Thông tấn xã Việt Nam) sáng lập và tổ chức từ năm 2020, Giải Dế Mèn nhằm tìm kiếm và tôn vinh các sáng tác, trình diễn nghệ thuật – giải trí xuất sắc “của thiếu nhi” (thiếu nhi là chủ thể sáng tạo) hoặc “vì thiếu nhi” (thiếu nhi là đối tượng phục vụ).
Cơ cấu giải thưởng bao gồm Giải thưởng Lớn mang tên Hiệp sĩ Dế Mèn (Cricket Knight) và một số giải Khát vọng Dế Mèn (Cricket Desire).
Trong mùa giải đầu tiên, giải Hiệp sĩ Dế Mèn đã được trao cho nhà văn Nguyễn Nhật Ánh với tác phẩm Làm bạn với bầu trời cùng sự nghiệp sáng tác cho thiếu nhi với 40 đầu sách. 4 giải Khát vọng Dế Mèn được trao cho: Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung với chùm bài hát cho thiếu nhi, nhà văn Nguyễn Chí Ngoan với bản thảo tập truyện ngắn “Mộng giang hồ”, và hai tài năng nhí là Cao Khải An (12 tuổi) với bản thảo truyện dài “Chuyện của Bắp ăn mơ” và “xóm Đồi rơm” và Nguyễn Đới Chung Anh (10 tuổi) với chùm tranh về Covid-19.
Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 2 – 2020 có gần 120 tác phẩm gửi dự thi hoặc được đề cử (tính đến hạn chót nhận tác phẩm là 24h ngày 15/5/2021). Ban sơ khảo đã chọn được 16 tác phẩm tiêu biểu lọt vào vòng chung khảo, trong đó có 8 tác phẩm văn học (gồm cả truyện tranh), 2 tác phẩm mỹ thuật, 3 bộ/ series phim và 3 tác phẩm âm nhạc.
Hội đồng giám khảo do nhà thơ Trần Đăng Khoa, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, làm Chủ tịch Hội đồng đã có 2 phiên họp chung khảo trực tuyến với sự tham gia của các thành viên gồm: nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam; họa sĩ Thành Chương; nhạc sĩ – nhà thơ Nguyễn Thụy Kha; họa sĩ “Thần đồng Đất Việt” Lê Linh và nhà báo Lê Xuân Thành, Tổng biên tập báo Thể thao và Văn hóa.
Hội đồng giám khảo đã thảo luận và bỏ phiếu kín để chọn các giải thưởng. Kết quả: Không có giải “Hiệp sĩ Dế Mèn”; 5 giải đồng hạng “Khát vọng Dế Mèn” được trao cho các tác giả tác phẩm tiêu biểu:
1/ Tiểu thuyết “Đi trốn” (NXB Hội Nhà văn) của nhà văn Bình Ca
2/ Phim hoạt hình “Khúc gỗ mục” của Công ty cổ phần Hãng phim Hoạt hình Việt Nam do NSND Nguyễn Thị Phương Hoa làm đạo diễn và họa sĩ (Biên kịch: Phan Đức Tuấn – Nguyễn Thị Phương Hoa; Biên tập: Bùi Hoài Thu; Nhạc sĩ: Trọng Đài)
3/ Chùm tranh về thiên nhiên và cuộc sống của hoạ sĩ nhí Xèo Chu (tên thật Phó Vạn An, sinh năm 2007)
4/ Truyện tranh “Ly & Chũn – Tết là nhất, nhất là Tết!” (NXB Hội Nhà văn) của Mèo Mốc (Đặng Quang Dũng)
5/ Bộ truyện “Khác biệt mới tuyệt làm sao” (NXB Kim Đồng) của Nguyễn Hoàng Vũ và các hoạ sĩ: Gà’s little world, Hoàng Trung, Ru-oi, Linh Vương
Như vậy sau mùa giải đầu tiên với danh hiệu Hiệp sĩ Dế Mèn được trao cho nhà văn Nguyễn Nhật Ánh với cuốn “Làm bạn với bầu trời” cùng một gia tài sáng tác 40 cuốn sách cho thiếu nhi và tuổi mới lớn, thì năm nay, chưa thấy có một Nguyễn Nhật Ánh thứ hai. Nhà thơ Trần Đăng Khoa, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng giám khảo cho biết: “Trong năm cũng có một số tác giả “cây đa cây đề” ra sách mới, nhưng rất tiếc là trong đó không có những sáng tác mới như tiêu chí của Giải đề ra, và do đó đành lỗi hẹn. Chúng tôi luôn kiên trì với tiêu chí – đó là tác giả được vinh danh “hiệp sĩ” thì bất kể đã có bề dày sáng tác trong quá khứ ra sao, vẫn phải có tác phẩm xuất sắc được sáng tác trong năm trao giải. Có như vậy sự vinh danh mới khuyến khích được các tác giả kỳ cựu đầu tư cho những sáng tác mới, nhằm nâng tầm cho nền nghệ thuật thiếu nhi của nước nhà”!
Một mùa giải Dế Mèn đã khép lại, dù không có giải “Hiệp sĩ”, nhưng những tác phẩm giành giải “Khát vọng Dế mèn” là những dấu ấn rất đậm nét trong bức tranh nghệ thuật thiếu nhi trong năm qua. Nếu như “Đi trốn” chân thật, vạm vỡ, đậm chất hoài niệm thì bộ sách tranh “Khác biệt mới tuyệt làm sao” (gồm 4 cuốn: Chú nhỏ ôm giấc mơ tiên, Nàng rồng khè ra trà sữa, Lão ma cà rồng cuồng cà rốt, Nhóc kì lân mọc sừng búa đẽo) lại dí dỏm, hiện đại và “bắt trend” cực kỳ tài tình. Hai cuốn sách là một sự bổ sung hoàn chỉnh cho nhau trong mảng sách văn học của mùa giải năm nay.
Truyện tranh “Ly & Chũn – Tết là nhất, nhất là Tết!” thì lại ghi nhận một bước tiến mới của chàng trai 9X Mèo Mốc (Đặng Quang Dũng) trong hành trình 8 năm bước vào con đường xuất bản sách giấy với 10 cuốn/bộ truyện tranh hầu hết đều thuộc dạng best seller. Vẫn là những hình vẽ đơn giản, đôi chỗ có phần phóng đại; đường nét dày, đậm, rắn rỏi; màu sắc trung tính; tập trung khắc họa nhân vật hơn là bối cảnh khung truyện, nhưng Ly & Chũn – Tết là nhất, nhất là Tết! đã hướng tới những kiến thức văn hóa và những thông điệp nhân văn trong lối ứng xử giữa người với người. Ghi nhận Mèo Mốc tại giải Dế Mèn là ghi nhận một “hiện tượng truyện tranh” đã có đủ độ chín, sức bền và sức bật.
Nếu như năm ngoái, tại Dế Mèn có “họa sĩ nhí” Nguyễn Đới Chung Anh (10 tuổi) được vinh danh, thì năm nay cũng có một họa sĩ nhí là Xèo Chu (sinh năm 2007) với chùm tranh vẽ về thiên nhiên và cuộc sống xung quanh, thể hiện cái nhìn trong trẻo, thuần khiết đến mức “vô nhiễm” của cậu bé 13 tuổi khi đó. Nhưng nhìn vào đó ta cũng thấy được cả sự an nhiên, tự tại trong tâm hồn em giữa những ngày nghỉ dịch. “Khi Covid-19 xảy ra, phải nghỉ học, giãn cách xã hội, nhà ai ở nhà nấy, con rất sợ dịch ập đến, nên cứ đi quanh nhà, thấy gì vẽ nấy. Nhưng cuối cùng thì hoa thu hút con nhiều nhất, vì nó nhiều loại, màu sắc đẹp, vẽ hoài không chán, càng vẽ càng thấy hoa đẹp” – Xèo Chu kể.Năm nay, lần đầu tiên đã có một phim hoạt hình được ghi nhân, đó là Khúc gỗ mục. Đó là một câu chuyện phim giản dị mà để lại ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Nó cho thấy phim hoạt hình “made in Việt Nam” không hề kém cạnh so với thế giới, kể cả về mặt kỹ thuật.
Giải thưởng thiếu nhi Dế Mèn mùa 2 – 2021 đã được báo Thể thao và Văn hóa tái khởi động vào cuối tháng 3/2021. Mặc dù gặp rất nhiều khó khăn về khâu tổ chức do dịch Covid-19 tái bùng phát, mà gần nhất là việc TP HCM thực hiện giãn cách xã hội từ 0h ngày 31/5/2021, khiến Lễ trao giải dự kiến được tổ chức (không khán giả trực tiếp) tại TP HCM vào sáng 1/6 cũng phải tạm dừng.
Dẫu vậy, mùa giải năm nay vẫn được tiến hành rất bài bản, quy củ với các buổi chấm sơ khảo, chung khảo trực tuyến tại Hà Nội và TP HCM, nhằm thảo luận, đánh giá một cách nghiêm túc, khách quan nhất các tác phẩm dự thi hoặc được đề cử. Dù có những khó khăn nhất định về kinh phí, nhưng BTC vẫn tự lực xoay xở để Giải thưởng về đích đúng tiến độ với Lễ Công bố và trao giải được tổ chức gọn nhẹ, không khán giả tại trụ sở báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN), số 11 Trần Hưng Đạo, Quận Hoàn Kiếm, Hà Nội vào 10h ngày 1/6/2021, đảm bảo nghiêm túc các quy định phòng dịch.
Sau khi hủy Lễ trao giải tại TP HCM, các tác giả đoạt giải ở khu vực phía Nam sẽ được BTC trao giải với hình thức phù hợp trong thời gian tới.
Mùa giải Dế Mèn thứ 3 năm 2022 sẽ được tổ chức vào Ngày Quốc tế thiếu nhi 1/6/2022. Thời gian nhận bài dự thi: Từ bây giờ đến 0h ngày 1/5/2022 – Địa chỉ: Tòa soạn báo Thể thao và Văn hóa (số 11 Trần Hưng Đạo, Q. Hoàn Kiếm, Hà Nội), hoặc email: giaithuongdemen@thethaovanhoa.vn.
Hải Phương
