Bối cảnh pháp lý & triển khai chính thức
- Ngày 3/6/2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XV đã chính thức thông qua Pháp lệnh 07/2025/UBTVQH15, sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số năm 2003 (sửa đổi 2008), bãi bỏ quy định mỗi cặp vợ chồng chỉ sinh một hoặc hai con.
- Pháp lệnh có hiệu lực ngay từ ngày ban hành (3/6/2025), trao quyền cho các cá nhân và cặp vợ chồng tự quyết định về thời điểm sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh dựa trên tình trạng sức khỏe, hoàn cảnh cá nhân và năng lực nuôi dạy.
Lý do cần bãi bỏ & xu hướng nhân khẩu
- Từ năm 2021 đến 2024, tổng tỷ suất sinh (TFR) giảm từ 2,11 con/phụ nữ xuống chỉ còn 1,91 con/phụ nữ—thấp nhất trong lịch sử và không đạt mức thay thế 2,1 con.
- Cùng với đó, Việt Nam đang đối mặt với tốc độ gia tăng dân số già, lực lượng lao động kém dồi dào và áp lực lớn lên hệ thống an sinh – y tế và chăm sóc người cao tuổi.
- Mục tiêu của việc bãi bỏ chính sách là khuyến khích các gia đình tăng số con, giúp điều chỉnh cấu trúc dân số, giảm chênh lệch giữa các vùng và nhóm đối tượng.
Ảnh hưởng đến cấu trúc gia đình đa thế hệ
- Việc không giới hạn số con tạo thuận lợi cho sự kiện sinh thêm con thứ ba, thứ tư… góp phần tạo ra mô hình gia đình đa thế hệ với sự hỗ trợ trẻ – già được củng cố.
- Dân số đa thế hệ giúp cân bằng ngân sách chăm sóc người cao tuổi, giảm bớt áp lực lên hệ thống xã hội và nâng cao khả năng hỗ trợ từ trong nội bộ gia đình.
Các động thái hỗ trợ từ chính phủ
- Giới chức Bộ Y tế và chính quyền địa phương thúc đẩy các giải pháp hỗ trợ như tiền thưởng khuyến khích sinh con, tăng thời gian nghỉ thai sản (6 tháng), hỗ trợ giáo dục và y tế miễn phí cho trẻ em.
- Đồng thời, Nhà nước cũng phát đi tín hiệu thắt chặt quản lý tình trạng chọn lọc giới tính khi sinh, đề xuất phạt nặng đến 3.840 USD nhằm cân bằng giới tính khi sinh tại một số vùng.
Xu hướng và tác động sâu rộng
- Ưu tiên quyền tự chủ: Việc bãi bỏ thể hiện bước chuyển từ chính sách kiểm soát (control) sang chính sách khuyến khích và hỗ trợ (enabling), cho phép người dân tự lựa chọn phù hợp.
- Tinh thần tương đồng với khu vực: Cùng những quốc gia đang đương đầu với bài toán già hóa như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản hay Singapore – Việt Nam đang điều chỉnh chính sách để kích thích tăng sinh theo hướng tích cực.
- Thách thức kinh tế – xã hội: Dù có thể khuyến khích sinh con, nhưng vẫn còn các rào cản như chi phí giáo dục, nhà ở, y tế, cùng áp lực sự nghiệp, đời sống urban cao như ở TP. HCM chỉ có TFR là 1,39.
Khuyến nghị chính sách & kết luận
- Tăng hỗ trợ tài chính và phúc lợi gia đình: Bao gồm hỗ trợ nhà ở, miễn/giảm học phí, mở rộng mạng lưới chăm sóc trẻ nhỏ.
- Chiến dịch truyền thông xã hội: Thay đổi nhận thức về làm cha mẹ, giá trị gia đình đa thế hệ, đồng thời gỡ bỏ định kiến về việc sinh nhiều con.
- Bảo đảm bình đẳng giới và chống phân biệt giới tính: Kiểm soát tình trạng lựa chọn giới tính và thúc đẩy quyền tự quyết của phụ nữ.
- Giám sát dân số theo vùng, phân tích dữ liệu để nắm rõ xu hướng sinh đẻ, từ đó điều chỉnh chính sách linh hoạt theo địa phương.
Việc bãi bỏ chính sách hai con từ ngày 3/6/2025 là một bước ngoặt quan trọng trong chính sách dân số Việt Nam, với mục tiêu điều chỉnh cấu trúc dân số, giảm tình trạng già hóa và tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của gia đình đa thế hệ. Tuy nhiên, thành công dài hạn phụ thuộc vào các biện pháp đồng bộ về kinh tế – xã hội và thay đổi nhận thức từ chính cộng đồng.
Produced by Life360 Hub – Life & Culture Editorial Team
Thực hiện bởi: Life360 Hub – Nhóm biên tập 360° Cuộc sống
